စစ္သူႀကီး သတိုးမဟာဗႏၶဳလ (၁၇၈၀ - ၁၈၂၅)

စစ္သူႀကီး မဟာဗႏၶဳလသည္ ဘိုးေတာ္ဘုရားႏွင့္ ဘႀကီးေတာ္တုိ႔ လက္ထက္ ပထမ အဂၤလိပ္ - ျမန္မာစစ္ အတြင္း ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားခဲ့ေသာ ႐ြပ္႐ြပ္ခြၽံခြၽံ သက္စြန္႔ႀကိဳပမ္း အမူေတာ္ ထမ္းခဲ့ေသာ ျမန္မာစစ္သူႀကီး ျဖစ္သည္။ မဟာဗႏၶဳလ၏ ဘြဲ႕အျပည့္အစံုကား 'စစ္သူႀကီး သတိုးသုဓမၼ မဟာဗႏၶဳလ' ျဖစ္သည္။

မဟာဗႏၶဳလ၏ အမည္ရင္းမွာ ေမာင္ရစ္ျဖစ္ၿပီး မံု႐ြာခ႐ိုင္၊ ဘုတလင္ၿမိဳ႕နယ္၊ ပန္းယင္း႐ြာ (ငပယင္း႐ြာ) ၌ ဦးေပါက္ေတာ၊ ေဒၚမိၿငိမ္းတို႔က သကၠရာဇ္ ၁၁၄၄ ခုႏွစ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း ၁ ရက္ေန႔ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈၂၊ ေအာက္တိုဘာ ၇) တြင္ ေမြးဖြားသည္။ ဆင္းရဲသား ေတာင္သူလယ္သမားမ်ဳိးရိုးျဖစ္သည္။ ေမြးဖြားစဥ္ ကိုယ္တြင္ အခ်င္း ရစ္သိုင္း ေထြးပတ္ေနသျဖင့္ 'ေမာင္ရစ္' ဟု အမည္မွည့္ေခၚခဲ့ေၾကာင္း အဆိုရွိ၏။ ေမာင္ရစ္သည္ သားဦး ျဖစ္ၿပီး ေမြးခ်င္း ေမာင္ႏွမ ၃ ဦး ရွိသည္။ ငယ္စဥ္က ငပယင္း႐ြာဦးေက်ာင္း ဆရာေတာ္ထံတြင္ ပညာဆည္းပူးခဲ့သည္။ အ႐ြယ္ ေရာက္လာေသာအခါ 'ရွင္မင္းဘူး' အမည္ရွိေသာ အမ်ိဳးသမီးႏွင့္ အိမ္ေထာင္ျပဳခဲ့ၿပီး၊ သား ေမာင္က်န္းႀကီး ထြန္းကားခဲ့သည္။

မိဖလက္ငုတ္ ျဖစ္ေသာ ႏွမ္းခင္းအလုပ္မွာ ဝင္ေငြ မမွန္သျဖင့္ ဘိုးေတာ္ဘုရား နန္းစိုက္ရာ အမရပူရ ေနျပည္ေတာ္သို႔ မင္းမႈထမ္းရန္ ေ႐ႊ႕ေျပာင္းလာခဲ့သည္။ သာမန္ အရပ္သားဘဝမွ ေနျပည္ေတာ္ရွိ အဘိုးျဖစ္သူ တံခါးနီေတာ္မွဴး ဦးေအာင္ရ၏ အဆက္အသြယ္ျဖင့္ နန္းတြင္းသုိ႔ ေရာက္ရွိ အမႈထမ္းခြင့္
ရရွိခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။

ေမာင္ရစ္သည္ ဘိုးေတာ္ဘုရား လက္ထက္တြင္ သားေတာ္ အိမ္ေရွ႕မင္း အိမ္ေတာ္၌ အမႈထမ္း႐ြက္ခဲ့ရာမွ အိမ္ေရွ႕ကိုယ္ရံေတာ္ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ အိမ္ေရွ႕မင္း နတ္႐ြာစံေသာ္ (ကြယ္လြန္ေသာ္) အိမ္ေရွ႕အရာ ဆက္ခံသည့္ စစ္ကိုင္းမင္းသားထံတြင္ ဆက္လက္ အမႈထမ္းခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ စစ္ကိုင္းမင္းသားက ေမာင္ရစ္အား အေရးတယူ မရွိေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ တခုေသာ ညီလာခံတြင္ ေမာင္ရစ္သည္ အမႈထမ္း နႏၵဗလအား ထုေထာင္းသျဖင့္ ညီလာခံ ႐ုတ္႐ုတ္သဲသဲ ျဖစ္ရေလသည္။ အိမ္ေရွ႕မင္းလည္း အမ်က္ရွာကာ ေမာင္ရစ္အား ခ်ဳပ္ေႏွာင္ စစ္ေဆး၏။ ထိုအခါ မိမိအား အေရးတယူျပဳျခင္း မရွိသည့္အတြက္ ယခုကဲ့သို႔ အေရးတယူျပဳရန္ ထုေထာင္းရေၾကာင္း ေမာင္ရစ္က ရဲဝံ့စြာ ေလွ်ာက္ထား၏။ အိမ္ေရွ႕မင္းလည္း ေမာင္ရစ္၏ ရဲဝံ့မႈကို သေဘာက် ႏွစ္ၿခိဳက္ၿပီး ဘိုးေတာ္ဘုရားအား ေလွ်ာင္တင္ရာက ဘိုေတာ္ဘုရားလည္း ႏွစ္သက္ အားရေတာ္မူသျဖင့္ ၿဗဲတုိက္သံဆင့္ (ၿဗဲတိုက္သံေတာ္ဆင့္) အရာ ခန္႔ထားေတာ္မူသည္။

သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခုႏွစ္ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၁၃ ခု၊ ဇြန္လ) တြင္ ၿဗဲတုိက္သံဆင့္ အရာမွ ေနမ်ဳိးသူရရဲေခါင္ဘြဲ႕ခံ ဒီပဲယင္းၿမိဳ႕ဝန္အရာသို႔ တုိးျမႇင့္ ခန္႔ထားျခင္း ခံခဲ့ရသည္။

ဘုိးေတာ္ဘုရား လက္ထက္မွာ မဏိပူရ၌ သားေတာ္အႀကီး ေခ်ာဂ်စ္ဆင္း (မဟာရာဇာ) နဲ႔ သားငယ္ မာဂ်စ္ဆင္း (ဇူပရာဇာ) တုိ႔ ထီးနန္းဆက္ခံေရး အ႐ႈပ္အေထြး ျဖစ္လာၿပီး နန္းလုၾကရာတြင္ မာဂ်စ္ဆင္းက ျမန္မာမင္းထံ ခိုလႈံ အကူအညီ ေတာင္းရာမွ မဏိပူရႏွင့္ တိုက္ပြဲ ျဖစ္ပြားခဲ့ရသည္။ ထုိအခါ ေနမ်ိဳးသူရရဲေခါင္ ဒီပဲယင္း ၿမိဳ႕ဝန္ (ေမာင္ရစ္) သည္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ အတြင္းဝန္ ေနမ်ိဳးမင္းလွမဟာေနာ္ရထာ ႏွင့္အတူ မဏိပူရတုိက္ပြဲတြင္ ပါဝင္ အမႈထမ္းခဲ့ၿပီး၊ သူ၏ စြမ္းရည္သတၲိႏွင့္ တုိက္ေရးခိုက္ေရး ကြၽမ္းက်င္မႈတို႔ကို ထင္ထင္ရွားရွား ျပသႏိုင္ခဲ့သည္။

သကၠရာဇ္ ၁၁၇၈ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၁၆) တြင္ အာသံ၌လည္း အလားတူ နန္းလုၾကရာမွ ျမန္မာတုိ႔ႏွင့္ အာသံတုိ႔ တုိက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့ရသည္။ ထုိ အာသံတိုက္ပြဲ၌လည္း ေနမ်ိဳးသူရရဲေခါင္သည္ တပ္ဦးမွေန ခ်ီတက္ အမႈထမ္းခဲ့ရၿပီး၊ သူ၏ အရည္အေသြးမွာ ေပၚလြင္၍ နာမည္ရခဲ့သည္။

ဘုိးေတာ္ဘုရား နတ္႐ြာစံၿပီး (ကြယ္လြန္ၿပီး) ေနာက္၊ စစ္ကိုင္းမင္း (ဘႀကီးမင္း) နန္းတက္လာေသာ အခါ ဒီပဲယင္း ၿမိဳ႕ဝန္ ေနမ်ဳိးသူရရဲေခါင္အား အလံုၿမိဳ႕ကို စားေစၿပီး မဟာဗႏၶဳလဘြဲ႕ ေပးအပ္ ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့သည္။

ထို႔ေနာက္ ျမန္မာတုိ႔ နန္းတင္ေပးခဲ့ေသာ မဏိပူရႏွင့္ အာသံ ေစာ္ဘြားတုိ႔က ပုန္ကန္သည့္ အေရးအခင္းမ်ား ထပ္မံ ျဖစ္ပြားခဲ့ျပန္ရာ၊ အလံုၿမိဳ႕ဝန္ မင္းႀကီး မဟာဗႏၶဳလအား စစ္ကဲအျဖစ္ တိုးျမႇင့္ခန္႔အပ္ၿပီး ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ေစခဲ့သည္။ ထုိစစ္ပြဲမ်ား၌ မဟာဗႏၶဳလ၏ အမႈထမ္းရည္ကို သေဘာက် ႏွစ္ၿခိဳက္သျဖင့္ စစ္ကိုင္းမင္း (ဘႀကီးေတာ္) က (၁၈၂၃၊ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၂၁ ရက္) တြင္ အဂၢမဟာေသနာပတိ ဝန္ႀကီးရာထူးသို႔ တိုးျမႇင့္ ခန္႔ထားလိုက္သည္။

သကၠရာဇ္ ၁၁၈၅ ခုႏွစ္တြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ႏွင့္ ျမန္မာတုိ႔ ရခိုင္ႏွင့္ စစ္တေကာင္းနယ္စပ္၊ နတ္ျမစ္ဝရွိ ရွင္မျဖဴကြၽန္း သူပိုင္ ငါပိုင္ ပဋိပကၡ ျဖစ္ပြားရာမွ ၿဗိတိသွ်တုိ႔က ၁၈၂၄ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာဘုရင္အား စစ္ေၾကညာခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ စစ္သူႀကီး သတိုးသုဓမၼ မဟာဗႏၶဳလႏွင့္အတူ ျမန္မာစစ္တပ္ အေတာ္မ်ားမ်ားသည္ ရခိုင္ ဓညဝတီသို႔ ပို႔ထားၿပီး ျဖစ္သည္။ မဟာဗႏၶဳလသည္ ဓညဝတီမွ စစ္တေကာင္းဘက္သို႔ စစ္ခ်ီခဲ့ၿပီး၊ ေဂါေတာ့ပလႅင္ႏွင့္ ပန္းဝါ (ရာမူး) အရပ္တုိ႔တြင္ လည္းေကာင္း၊ ပင္လယ္ဝ နတ္ျမစ္ (Naaf River) တြင္ လည္းေကာင္း ၿဗိတိသွ် တပ္မ်ားႏွင့္ ရင္ဆုိင္တုိက္ပြဲ ျဖစ္ပြားခဲ့ရာတြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားအား ေခ်မႈန္းႏိုင္ခဲ့သည္။ ထိုအေတာအတြင္း ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ေရေၾကာင္းမွေန ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သို႔ ခ်ီတက္ သိမ္းပိုက္လိုက္ရာ၊ ဘႀကီးေတာ္ဘုရားလည္း ဓညဝတီေရာက္ မဟာဗႏၶဳလအား ေနျပည္ေတာ္သို႔ ျပန္လည္ ဆင့္ေခၚခဲ့ၿပီး၊ 'သတိုးသုဓမၼ မဟာဗႏၶဳလ' ဘြဲ႕ျဖင့္ အစြမ္းကုန္ ခ်ီးျမႇင့္ၿပီးလွ်င္ စစ္သူႀကီး၏ ေနရာ အစီးအနင္း အေဆာင္အ႐ြက္မ်ားႏွင့္တကြ စစ္ေတာင္းၿမိဳ႕ကို ေပးအပ္ ခ်ီးေျမႇာက္ေတာ္မူခဲ့သည္။

ဤကဲ့သို႔ ရခိုင္မွ အင္းဝေနျပည္ေတာ္သို႔ ေတာေတာင္ အထပ္ထပ္ကို ျဖတ္ေက်ာ္ကာ စစ္သူႀကီး မဟာဗႏၶဳလႏွင့္ သူ႔၏ စစ္တပ္တုိ႔ အလ်င္အျမန္ ဆုတ္ခြာလာႏိုင္မႈကို ရန္သူ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ကပင္ ခ်ီးက်ဴးခဲ့ၾကရသည္။

မိုးရာသီ အထြတ္အထိပ္ကာလတြင္ ဗႏၶဳလသည္ သူ၏ တပ္သားေပါင္း ေျခာက္ေသာင္းကို ရခိုင္ကမ္းေျခသို႔ တပ္ႏွင္လာၿပီး ေမွ်ာ့၊ ငွက္ဖ်ားပိုးႏွင့္ ျခင္ေပါေသာ လူသူမေန ေတာေတာင္မ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္ကာ ျပည္မသို႔ ယူေဆာင္လာသည္။
ဤအံ့ဖြယ္ သူရဲစစ္ခ်ီျခင္းမွာ [ေရွးေခတ္သမိုင္း တြင္ရစ္ေသာ] ဟယ္နီေဘာလ္ (Hannibal) အဲ့လပ္ (Alp) ေတာင္မ်ား ျဖတ္ေက်ာ္ျခင္းႏွင္ ႏႈိင္းယွဥ္အပ္ေပသည္။ (ေစတီပုထိုးစစ္ပြဲ၊ ႏွာ ၂၅)

ထို႔ေနာက္ စစ္သူႀကီး သတိုးသုဓမၼ မဟာဗႏၶဳလ ကိုယ္တုိင္ ဦးစီးေသာ ျမန္မာစစ္တပ္သည္ ေ႐ႊတိဂံု ဘုရားကုန္းေျမကို ဌာနခ်ဳပ္လုပ္ကာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္ တပ္စြဲထားေသာ နယ္ခ်ဲ႕ ၿဗိတိသွ်တုိ႔အား ေမာင္းထုတ္ႏိုင္ရန္ အစြမ္းကုန္ ႀကိဳစား အားထုတ္ခဲ့ေသာ္လည္း လက္နက္ အင္အားခ်င္း မမွ်သျဖင့္ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕ဘက္သို႔ တပ္ဆုတ္ခဲ့ရသည္။ မဟာဗႏၶဳလသည္ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕တြင္ ခံတပ္ အခိုင္အမာ တည္ကာ ၿဗိတိသွ် စစ္တပ္ကို ရင္ဆုိင္ရန္ ျပင္ဆင္ခဲ့သည္။

ဆာအာခ်ီေဘာလ္ ကင္ဘဲလ္ (Sir Archibald Campbell) ဦးစီးေသာ ၿဗိတိသွ် စစ္တပ္သည္လည္း အင္းဝ ေနျပည္ေတာ္ကို သိမ္းပိုက္ရန္အတြက္ စစ္ေၾကာင္း ၂ ေၾကာင္းခြဲကာ ခ်ီတက္ခဲ့သည္။ တေၾကာင္းမွာ ကင္ဘဲလ္ကိုယ္တုိင္ ကြပ္ကဲ၍ ကုန္းလမ္းမွ အတြင္းသို႔ ခ်ီတက္ရန္ျဖစ္ၿပီး၊ က်န္တေၾကာင္းကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ေကာ္တြန္ ဦးစီးၿပီး ေရေၾကာင္းမွ ခ်ီတက္ရန္ ျဖစ္သည္။

ေကာ္တြန္က ဓႏုျဖဴသို႔ အရင္ေရာက္ၿပီး စစ္သူႀကီး မဟာဗႏၶဳလအား လက္နက္ခ်ခိုင္းရာ ျမန္မာဗိုလ္ခ်ဳပ္၏ အေျဖကား ခန္႔ညားလွပါသည္ဟုပင္ ၿဗိတိသွ် အဂၤလိပ္တုိ႔က မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ရသည္။

"ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ ႏွစ္ဦးသည္ မိမိတုိ႔ တုိင္းျပည္ ကိုယ္စီအတြက္ တုိက္ေနျခင္း ျဖစ္သည္။ အသင္သည္ အသင္၏ ဂုဏ္သိကၡာ ထိန္းသိမ္းရာတြင္ တည္ၿငိမ္စြာ ရွိသကဲ့သို႔ အကြၽႏု္ပ္လည္း ကြၽႏု္ပ္၏ တပ္လံုရန္ ကာကြယ္ရာ၌ တည္ၿငိမ္စြာရွိေၾကာင္း အသင္ ေတြ႕ျမင္ရမည္။ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕ကို ၾကည့္လိုေသာ္ အၾကည္ေတာ္မ်ား အျဖစ္ လာခဲ့ပါ။ အကြၽႏ္ုပ္ ျပမည္။ အသင္သည္ ရန္သူကဲ့သို႔ လာပါက ကုန္းေပၚ ခ်ီတက္ခဲ့" (ေစတီပုထိုးစစ္ပြဲ၊ ႏွာ ၂၈)

ထို႔ေနာက္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေကာ္တြန္ ဦးစီးသည့္ ၿဗိတိသွ် စစ္တပ္ ကုန္းေပၚသို႔ ခ်ီတက္လာခဲ့ရာ မဟာဗႏၶဳလႏွင့္ ျမန္မာ စစ္တပ္က ေအာင္ျမင္စြာ တြန္းလွန္ႏိုင္ခဲ့သည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၂၄ ခု၊ မတ္လ ၂၅ ရက္ေန႔တြင္ ကင္ဘဲလ္တပ္ ေရာက္လာၿပီး၊ ဧၿပီ ၁ ရက္ ေန႔တြင္ တုိက္ပြဲႀကီး ဆင္ေတာ့သည္။ အလြန္ျပင္းထန္ခဲ့ေသာ ထုိတုိက္ပြဲတြင္ စစ္သူႀကီး သတိုးသုဓမၼ မဟာဗႏၶဳလသည္ ဓႏုျဖဴခံတပ္ အတြင္း၌ပင္ နယ္ခ်ဲ႕ ၿဗိတိသွ်တုိ႔၏ အေျမာက္ဆံ ထိမွန္ကာ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၂၄ ခု၊ ဧၿပီ ၁ ရက္ (သကၠရာဇ္ ၁၁၈၆ ခုႏွစ္၊ ေႏွာင္းတန္ခူးလဆန္း ၁၄ ရက္) ေန႔တြင္ က်ဆံုးခဲ့ရသည္။

မဟာဗႏၶဳလ က်ဆံုးေသာ ေနရာ၌ အထိမ္းအမွတ္ ျပဳထားေသာ အုတ္ဂူသခ်ဳႋင္းသည္ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕တြင္ ယခုတိုင္ ရွိေပေသးသည္။

ကိုးကား

1. ျမန္မာ့ စြမ္စံုက်မ္း အတြဲ - ၈ (ဘ - မေဟာဂနီ)၊ အပိုင္း-ခ၊ ပဌမႏွိပ္ျခင္း၊ ၁၉၆၃၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ ဘာသာျပန္ စာေပအသင္း။
2. ေစတီပုထိုးစစ္ပြဲ (The Pogoda War by A.T.Q. Stewart)၊ ရန္ကုန္လွသိန္း ဘာသာျပန္သည္၊ ပထမအႀကိမ္၊ ၁၉၈၀ ျပည့္ႏွစ္၊ ေအာက္တုိဘာလ၊ ျမန္မာစာေပတုိက္။
3. ဗမာ့ေတာ္လွန္ေရး သမုိင္း၊ ဗိုလ္မွဴးဘေသာင္း (ေမာင္သုတ)၊ သတၲမအႀကိမ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၂၀၀၉၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္၊