တေဘာင္(ၾကိဳတင္နမိတ္)အေၾကာင္းနွင့္တေဘာင္မ်ား

တေဘာင္(ၾကိဳတင္နမိတ္)အေၾကာင္းနွင့္တေဘာင္မ်ား

တေဘာင္

တေဘာင္ဟူသည္ သူငယ္၊ သဘင္သည္ႏွင့္ သူ႐ူးတို႔ ေျပာဆိုၾကေသာ နိမိတ္စကားဟူ၍ ျမန္မာအဘိဓာန္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္တြင္ ဖြင့္ဆိုသည္။ ဆရာႀကီး ဦးဘရင္က တေဘာင္ဟူေသာ စကားမွာ တံဘာသ မွ ေျပာင္းလာျခင္း ျဖစ္သည္။ `တံ´ သည္ ထို ဟူေသာ ညႊန္ၾကားျခင္း နိဒႆန ျဖစ္သည္။ `ဘာသ´မွာ ေျပာဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ေသာ ေနာင္အခါ၌ မည္သို႔မည္ပံုျဖစ္မည္ကို ႀကိဳတင္ေျပာဆိုထားျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ပါသည္။
တေဘာင္ႏွင့္ စနည္း မတူေပ၊ ဆရာေတာ္ ဦး၀ိစိတၱသာရာဘိ၀ံသ က တေဘာင္ႏွင့္ စနည္း ဤသို႔ခြဲျခားျပသည္။
တေဘာင္ဟူသည္ ၾကားရေသာ အသံျဖစ္၏။ သဘင္သည္၊ သူ႐ူး၊ ကေလးသူငယ္တို႔၏ ႏႈတ္ဖ်ားမွ သီဆိုေအာ္ဟစ္ၾကေသာ အသံသည္ တမင္နားမေထာင္ရဘဲ ၾကားရေသာအသံ ျဖစ္၍ တေဘာင္ဟု ေခၚ၏။ (ဥပမာ= ၂၀၀၈-ခုႏွစ္၊ဧၿပီလ သၾကၤန္တြင္ စိုင္းစိုင္းခမ္းလိႈင္၏ `အိုးကေလး လႈပ္ပါေဟ့၊ အိုးကေလး လႈပ္ပါေဟ့၊´ဟု ကေလးသူငယ္မ်ား ပါးစပ္ဖ်ားတြင္ ေရပန္းစားခဲ့ကာ မၾကာခင္ နာဂစ္မုန္တိုင္းေၾကာင့္ အိုးအိမ္စည္းစိမ္ေတြသာမက အသက္ေတြပါ ဆံုးရႈံးသြားၾကရသည္ဟု လူတို႔ေျပာၾကသည္။ စာေရးသူ=ေမယာအမ္တီ)
တမင္ေခ်ာင္း၍ နားေထာင္မွ ၾကားသိရေသာအသံကိုကား စနည္းဟု ေခၚဆိုသည္။ [1]
ျမန္မာတို႔ယံုၾကည္မႈအရ တေဘာင္ဆိုသည္မွာ ပညာရွိ၊ ေဗဒင္က်မ္းဂန္တတ္တို႔က အနာဂတ္တြင္ ျဖစ္ဖြယ္ရွိသည့္ အေၾကာင္းတရားတို႔ကို တြက္ခ်က္ကာ အေျပာအဆိုရလြယ္ေစရန္ ေရးသားစီရင္ထားေသာ ကဗ်ာ(သို႔) လကၤာ ဟုသတ္မွတ္ႏိုင္သည္။ တေဘာင္ႏွင့္ သိုက္စာ မွာ သေဘာခ်င္းအားျဖင့္ တူညီသည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္ သိုက္စာမွာ အခ်ိန္အားျဖင့္ ပိုမိုေသာသေဘာတြင္ရွိၿပီး စာကိုယ္အားျဖင့္လည္း ပိုရွည္တတ္ေပသည္။

• 1 ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းေခတ္က တေဘာင္
• 2 ကုန္းေဘာင္ တေဘာင္
• 3 သီေပါ တေဘာင္
• 4 အဂၤလိပ္ေျပးခါနီး တေဘာင္
• 5 ဂ်ပန္ေခတ္ တေဘာင္
• 6 ေႏွာင္း တေဘာင္
• 7 အတိတ္တေဘာင္
• 8 ကိုးကား

[ျပင္ဆင္ရန္] ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းေခတ္က တေဘာင္

• အင္းကို ဟသၤာ ဆင္းလတံ့

ဟသၤာကို ေလးႏွင့္ခြင္းလတံ့

ေရွာတိုးကို မိုးႀကိဳးပစ္လတံ့

ကုန္းေဘာင္ တေဘာင္

• အင္းကို ဟသၤာဆင္းမယ္
  

ဆင္းမဲ့ဟသၤာ မုဆိုးေလးနဲ႔ပစ္မယ္
ပစ္မဲ့မုဆိုး ထီး႐ိုး႐ိုက္မယ္
ထီး႐ိုးကို မိုးႀကိဳးပစ္မယ္။
 သီေပါ တေဘာင္

• တံုးေအာက္က တီတြန္
  

လူလြန္မသား
မုန္႔ဆီေၾကာ္ အလယ္အက္တယ္
ထီးဖ်က္မဲ့သား။

တုန္းေအာက္က သီတြန္ = “သီေပါမင္းဟာ မင္းတုန္းမင္း၏ သားေတာ္တစ္ပါးျဖစ္သည္။ “တုန္း” က “မင္းတုန္း” ၊ “သီ” က “သီေပါ”
လူလြန္မသား = သီေပါမင္း၏ မယ္ေတာ္သည္ လူ႕ေဘာင္ေလာကကို လြန္ေျမာက္ၿပီး သီလရွင္ဝတ္သြား၍ “လူလြန္မ,သား”ဟု တင္စားေျပာျခင္း ျဖစ္သည္။
“မုန္႕ဆီေၾကာ္အလယ္အက္” = တိုင္းျပည္ပ်က္ရျခင္းမွာ နန္းေတာ္တြင္းမွ စတင္ျဖစ္ရမည္ဟု ဆိုလိုသည္။
“ ျပည္ဖ်က္မယ့္သား” = အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ညံ့ဖ်င္း၍ တိုင္းျပည္ပ်က္ၿပီး အဂၤလိပ္လက္ေအာက္ကို ေရာက္သြားျခင္း ျဖစ္သည္။

• သီေပါမင္း ထီးနန္းဆက္ခံရမည္ကို အ႐ူးမ မိခ်မ္း က-
  

ေရႊမိုးရြာလို႔ မယ္မေအး၊ ေငြမိုးရြာလို႔ မယ္မေအး၊
ပထမျပန္ရွင္လိင္ထြက္ကယ္၊ နန္းတက္မွေအး၊ ဟု သီဆိုခဲ့သည္။
 အဂၤလိပ္ေျပးခါနီး တေဘာင္

• ေရနံေခ်ာင္းၿမိဳ႕ရွိ အရူးမတစ္ေယာက္သည္ သဲပံုေစတီ တစ္ဆူ တည္သည္။ `အရူးမ ဘုရားတည္၊ တန္ခူးလ ကုလားကြယ္´ ဆိုေသာ တေဘာင္တစ္ခု ျဖစ္ေပၚလာသည္။ တကယ္လည္း ဧၿပီလေလာက္တြင္ ဂ်ပန္မ်ားဝင္လာၿပီး ကုလားဟု ေခၚေသာ အဂၤလိပ္မ်ား အိႏၵိယသို႔ ဆုတ္ခြာေျပးရပါသည္။

ဂ်ပန္ေခတ္ တေဘာင္
ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ လကို ေသာၾကာၾကယ္ေဖာက္သြားေသာ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခုျဖစ္လာၿပီး `လ ကို ၾကယ္ေဖာက္ ဂ်ပန္ေရာက္၊ ေရာက္သည့္ ဂ်ပန္ (၃)ႏွစ္ခံ´ ဆိုေသာ တေဘာင္ေပၚလာပါသည္။ ဂ်ပန္မ်ားသည္ ျမန္မာျပည္ကို ၁၉၄၂ ခုႏွစ္တြင္ ဝင္လာၿပီး ၁၉၄၅ ခုႏွစ္မွာ စစ္ရႈံး၍ ဂ်ပန္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ၿပီးသြားသည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ေႏွာင္း တေဘာင္
ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္ အယူေတာ္မဂၤလာဦးႏိုးေရးသားခဲ့သည့္ ေႏွာင္း တေဘာင္

• တမင္းစံခ၀ါခ်၊ နာၾကတဲ့သူေတြ၊
  

တိုးလို႔သာေၾက၊ အသိေတြရာသီေျပာင္း၊
သာသနာေမာင္းေရွ႕ကေဆာ္၊
ေဒါင္းေအာ္လို႔လိမ္ေျပး၊
ေနထြက္လွ်င္ အေမွာင္က်မယ္၊
သန္းေခါင္ည လကြယ္တဲ့ဆို၊
ျခေသၤ့မင္းတန္းခိုးၾကြယ္၊
တိုးလို႔ကြယ္ ပူရေလႏိုး၊
ဂူေအာင္းမဲ့ ရွင္ႀကီးေပ်ာ္လို႔ရယ္၊
သမီးေတာ္ကို လႊတ္လိုက္ပါေတာ့
ဇာနည္ၾကက္မသူတြန္လွ်င္
ဇမၺဴတခြင္ လင္းလို႔မဆံုး။

 အတိတ္တေဘာင္

၁၂၅၆ ခုႏွစ္၊ ေယာအတြင္း၀န္ ဦးဘိုးလိႈင္ေရးသားခဲ့ေသာ အတိတ္တေဘာင္

• သာသနာဘ၀ဂ္ခရီးမွာေတာ့ျဖင့္၊ ကနက္ထီးေတြနဲ႔
  

ဖ်က္ဆီးဖို႔ခရီးႀကံဳ၊ ေရႊေပးမယ္၊ မယ္မယံု။ ေငြေပးမယ္၊ မယ္မယံု၊
နယ္အကုန္ဖ်က္မဲ့အေရး၊ အသိဥာဏ္နဲ႔ေတြး။ ။
အတိတ္ရယ္ေဆာင္၊ နိမိတ္အေရာင္လႈပ္ရွား။
တံတားေတြတြင္တြင္ေဆာက္ပါလို႔၊ ဘုရားရင္ေမာက္လိမ့္၊
ဘုရားေတြရင္ေမာက္ရင္ျဖင့္၊ အျခားျပည္၀င္ေႏွာက္ပါလိမ့္။
.. အျခားျပည္၀င္ေႏွာက္ရင္ျဖင့္၊ ျပည္ေတာ္ျပန္
.. မယ္ေထြးကို နန္းအပ္မွေအး။ ။
တန္ကူကုန္၊ ကဆုန္ဆန္းရင္ျဖင့္၊ ပ်ိဳႏုၾကမ္းရယ္က
ဟန္ေတာ့မယ္၊ အသြင္နယ္(ႏိွက္)ေဆာ္ၾသ။
ထံုးအိုးေတြေရမွာေမ်ာ၊ ဒင္းေတာက္ေလွ်ာက္ေလ်ာ။ ။

•  ကိုးကား

1. ↑ ဦးေအးခ်ဳိ(မဟာ၀ိဇၨာ)၏ ျမန္မာ့စကား

ေ၀မင္းရွာေဖြတင္ဆက္သည္